Nadwaga jest typowym zjawiskiem, występującym wśród populacji krajów rozwijających się oraz rozwiniętych. Na świecie liczba osób z nadwagą stale się powiększa, dotycząc przeciętnie połowy badanych populacji. Prawdopodobieństwo stanu nadwagi wzrasta z wiekiem, zwłaszcza wśród kobiet. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, iż problem otyłości dotyczy 400 mln, a nadwagi ponad 1,6 mld osób dorosłych na świecie. Nadwagę ma już trzech na pięciu dorosłych Polaków. Co czwarty jest otyły. Narodowy Fundusz Zdrowia szacuje, że za 6 lat tych ostatnich będzie aż 30%. W ciągu ostatnich lat odsetek dorosłych cierpiących na otyłość w Polsce systematycznie rośnie. Niestety, prognozy nie są optymistyczne. W 2025 roku otyłych będzie już 26% kobiet i 30% mężczyzn. W Polsce, na nadwagę i otyłość choruje już ok. 70% społeczeństwa. Jak widać, problem jest poważny. W jaki sposób możesz zapobiegać nadwadze?
Czym różni się nadwaga od otyłości?
Granica między nadwagą a otyłością jest bardzo cienka.
Nadwaga jest stanem, w którym organizm człowieka zgromadził za dużo tkanki tłuszczowej, poprzez dostarczanie większej ilości energii niż organizm potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania. O nadwadze można mówić w chwili, gdy biała tkanka tłuszczowa stanowi 13-18% masy ciała u mężczyzn i 18-25% masy ciała u kobiet.
Otyłość jest klasyfikowana jako choroba. Jest jedną z najgroźniejszych i najbardziej skomplikowanych chorób przewlekłych. Można rozpoznać ją, w momencie, gdy ilość tkanki tłuszczowej wynosi 25-30% masy ciała u mężczyzn i 39-42% masy ciała u kobiet. Można rozróżnić dwa rodzaje otyłości: otyłość brzuszną, gdy tkanka tłuszczowa odkłada się w okolicach brzucha (typu jabłko) oraz otyłość pośladkowo-udową, gdy tkanka tłuszczowa lokuje się w dolnej partii brzucha, na udach oraz pośladkach (typu gruszka).
Trudno jest więc określić „na oko”, kiedy kończy się nadwaga, a zaczyna otyłość. Jedno nie wyklucza drugiego, wręcz przeciwnie — WHO określa nadwagę terminem ,,przedotyłość”. Istotne jest więc, aby już na wczesnym etapie zapobiegać otyłości. Mimo iż tkanka tłuszczowa ma wiele ,,dobrych” funkcji, to jej nadmiar jest niekorzystny dla organizmu. W przypadku obu, miejsce odkładania się tłuszczu jest istotne. Najbardziej niebezpieczny jest przyrost tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha tzw. otyłość brzuszna, stłuszczenie narządów wewnętrznych np. stłuszczenie wątroby (alkoholowe i niealkoholowe), w przypadku tętnic grozić może miażdżyca.
Aby sprawdzić , się czy to nadwaga, czy już otyłość, warto skorzystać ze wskaźnika BMI (Body Mass Index):
Pełna klasyfikacja BMI wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO):
- mniejsze niż 18,5 – niedowaga
- od 18,5 do 24,9 – waga prawidłowa
- od 25 do 29,0 – nadwaga
- od 30,0 do 34,9 – otyłość I stopnia
- od 35,0 do 39,9 – otyłość II stopnia
- powyżej 40 – otyłość III stopnia, zwaną też olbrzymią lub złośliwą
Jakie są przyczyny nadwagi oraz otyłości?
Na nadwagę, w głównej mierze wpływa nasz styl życia — to, jak się odżywiamy, ile sportu uprawiamy. Jakie są powody przybierania na masie? Wzrost liczby ludzi zmagających się z nadwagą w naszym społeczeństwie, w ostatnich latach, wynika z niskiej aktywności fizycznej oraz spożywania posiłków o niskiej wartości odżywczej, za to o dużej ilości kalorii. Do nadwagi, częściowo mogła przyczynić się pandemia — wraz z zamknięciem w domach, ludzie stracili motywację (i możliwość) do uprawiania sportów, szczególnie tych, które wymagały wyjścia z domu (jak np. Bieganie — nie każdy biegacz, mógł pozwolić sobie na kupno bieżni). W niektórych przypadkach, na nadwagę mogą składać się czynniki genetyczne, znane jako tendencje lub skłonności do tycia.
Czynniki sprzyjające powstawaniu nadwagi:
- Zaburzenia rytmu dobowego (np. ciągła praca na inne zmiany)
- Ogólny dobrostan (np. dogadzanie sobie)
- Częste spożywanie tzw. nowoczesnej żywności (np. spożywanie Fast Foodów, wysokoprzetworzonej żywności, dużej ilości napojów słodzonych, zamiast wody)
- Spadek ilości składników odżywczych, w warzywach na skutek mało żyznej gleby
- Pozorne ,,ograniczenie czasowe” (ukazywanie w reklamach, że często jesteśmy w pośpiechu i nie mamy czasy na przygotowanie sobie posiłku, przez co zaczynamy w to wierzyć i szukamy ,,szybkich” – gotowych posiłków)
- Ubóstwo w krajach rozwiniętych (wynikające ze słabo płatnej pracy, wzrostu inflacji, brak edukacji)
- Niewłaściwy model żywienia (np. przejadanie się, podjadanie, nieregularne jedzenie)
- Nieumiejętność radzenia sobie z lękiem, stresem, emocjami, które mogą prowadzić do zaburzeń odżywiania, a także do nadmiernego spożywania alkoholu oraz narkotyków.
- Urazy
- Choroby przewlekłe
- Niedoczynność tarczycy
- Niedobór światła słonecznego (tłumaczy część zaburzeń metabolicznych, występujących w krajach rozwiniętych)
- Wiek
- Niewystarczające nawodnienie
- Mała liczba bliskich kontaktów społecznych
- Stosowanie środków farmakologicznych (np. leków psychotropowych)
- Traumatyczne przeżycia związane z rozłąką lub utratą we wczesnym dzieciństwie
Jakie są skutki nadwagi oraz otyłości?
Nadmierne odkładanie się tkanki tłuszczowej w ciele powoduje rozwój wielu chorób przewlekłych. Skutki nadwagi zagrażają zdrowiu nie tylko dorosłych, ale także dzieci. Nadwaga w okresie dzieciństwa sprzyja otyłości w okresie dojrzewania. Nadwaga u dzieci wpływa szkodliwie na rozwijający się układ kostno-stawowy. Dzieci i młodzież z nadwagą mają także problemy z akceptacją swojego wyglądu czy niską samooceną, a to przekłada się na trudności w kontaktach z rówieśnikami. Pamiętajmy o tym, że nieleczona nadwaga, zarówno u dzieci, jak i dorosłych, może łatwo ewoluować w otyłość.
Skutkami otyłości są:
- Choroby układu krążenia i układu oddechowego
- Zawał / udar
- Cukrzyca typu II
- Nadciśnienie tętnicze
- Niektóre nowotwory
- Bezdech senny, arytmia
- Zaburzenia psychiczne
- Zaburzenia hormonalne, problemy z płodnością
- Choroby nerek
- Przewlekły stan zapalny, a tym samym osłabiony układ odpornościowy (co powoduje zwiększoną podatność na choroby wirusowe oraz zwiększone ryzyko na zachorowanie na choroby zakaźne)
- Nagła śmierć
Skutki nadwagi, jak i otyłości są poważne. Otyłość nie tylko sama w sobie jest chorobą, ale powoduje rozwój ok. 50 innych schorzeń. Nawet najmniejszy wysiłek, którego celem jest poprawa stanu zdrowia jak np. redukcja masy ciała już na poziomie od 5 do 10 proc. nadwagi, zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań otyłości, a jeśli już do nich doszło, powoduje zmniejszenie ich nasilenia.
Jak walczyć z otyłością i nadwagą?
Redukcja tkanki tłuszczowej, u osoby z nadwagą lub otyłością, nie wygląda tak samo, jak u osoby ze standardową wagą. Jest to proces dużo bardziej złożony. W pierwszej kolejności stosuje się leczenie zachowawcze, polegające na zwiększeniu aktywności fizycznej (najbardziej odpowiednie są: proste ćwiczenia w wodzie, wodny aerobik, pływanie, nordic walking, niektóre ćwiczenia pilates oraz jazda na rowerze), terapii behawioralnej (ten rodzaj terapii to eksperymenty, które mają nauczyć pacjenta nowych reakcji i zachowania, bez bagażu w postaci emocjonalnych obciążeń) oraz na leczeniu dietetycznym (opracowanie nowego planu żywienia, który będzie odpowiadał pacjentowi, jednocześnie wpływając pozytywnie na jego stan zdrowia).
W przypadku nadwagi lub otyłości, która występuje wraz z chorobami współistniejącymi, leczenie zachowawcze może nie przynosić oczekiwanym rezultatów w postaci utraty wagi. Może to nastąpić szczególnie w przypadku otyłości II i III stopnia. Wówczas należy skupić się na leczeniu farmakologicznym (skuteczność leków przeciw otyłości jest dość znaczna, zwłaszcza w poprawie zaburzeń metabolicznych) oraz na leczeniu chirurgicznym (najbardziej skuteczna metoda leczenia otyłości, w nowoczesnej chirurgii najczęściej wykonuje się operacje zmniejszenia żołądka, których celem jest ograniczenie apetytu, wytworzenie uczucia sytości już po spożyciu niewielkiej ilości pokarmu oraz zmniejszenie ilości spożywanego jedzenia). Ostatni rodzaj leczenia skutkuje znacznym spadkiem masy ciała już od pierwszych dni po wyjściu ze szpitala. Pacjent odzyskuje formę, dobre samopoczucie, sprawność. Zmniejszają się dolegliwości wynikające z nadmiernego ciężaru ciała. Jednocześnie jest to najbardziej inwazyjny zabieg, mający szereg skutków ubocznych. Dlatego tak ważne jest, aby zapobiegać otyłości od samego początku rozwoju choroby.
Podsumowanie
Nadwaga to prosta droga do zachorowania na otyłość. Należy pamiętać o tym, aby im zapobiegać, a jeśli nastąpił już rozwój choroby, aby leczyć ją z pomocą specjalistów, a nie samemu, korzystając z ogólnie dostępnych ,,diet-cud”.
Im wcześniej rozpoznasz chorobę, tym większe prawdopodobieństwo powrotu do zdrowia. W myśl słynnego przysłowia ,,lepiej zapobiegać niż leczyć” – przeanalizuj swoje nawyki — jak dużo się ruszasz, jak jesz (czy Twoja dieta bogata jest w witaminy? Owoce i warzywa?).
Zastanów się, czy możesz wyeliminować ze swojego życia powody przybierania na wadze. Zorientuj się, czy w Twoim miejscu pracy są dostępne świadczenia pozapłacowe — może istnieje możliwość, aby zapisać się na siłownie na koszt pracodawcy? Może organizowane są owocowe czwartki? Być może w Twoim miejscu pracy są dostępne innowacyjne rozwiązania — jak np. Osobisty Asystent Zdrowia, który jest kluczem do wypracowania dobrych nawyków. Aplikacje zdrowotne sprawiają, że nasze zaangażowanie jest większe, a tym samym mają pozytywny wpływ na nasz dobrostan.
Pamiętajmy o tym, że leczenie otyłości to długi i trudny okres, który wymaga indywidualnego podejścia do pacjenta. Jeśli chcesz odnieść sukces w leczeniu otyłości, to nie mierz go szybkością utraty wagi lub ilością utraconych kilogramów, ale trwałością tych efektów oraz poprawą twojego stanu zdrowia i jakości życia.
